- 346 -

1248 Oktober 10, Breslau.

Der päpstliche Legat Jakob, Archidiakon von Lüttich, erläßt auf einer Synode zu Breslau mit den Bischöfen der Kirchenprovinz Gnesen eine Reihe von Statuten.

Transsumpt von Papst Urban IV. von 1263 Juni 3, Breslau DA HH 41 (B). Stenzel, Jahresbericht der Vaterländischen Gesellschaft für 1839, S. 199 und 207 (deutsche Teilübersetzung); Montbach, Statuta synodalia dioecesana s. ecclesiae Wratislaviensis, Breslau 1855, S. 307-324; Hube, Anaquissimae constitutiones synodales provinciae Gneznensis, Petersburg 1856, S. 14-49; Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki l, S. 346-357 = CD maioris Poloniae l, Nr. 274 u. S. 584-589 (nach Hube); Ritter, Geschichte der Diöcese Breslau l, S. 178-189 (deutsche Übersetzung, teilweise paraphrasiert); Heyne l, S. 364-369 (deutsche Teilübersetzung); Kötzschke Nr. 89 (Auszug). - Reg. ep. Vrat. S. 37 f.; Perlbach, Preussische Regesten Nr. 304; Perlbach, Pommerellisches UB Nr. 109; Preußisches UB l, l, Nr. 212; SR 681; Regesta Imperii 5, Nr. 10228; Funcke, Regesten der Bischöfe von Lebus Nr. 52; Urban, Katalog dokumentów archiwum archidiecezjalnego we Wrocławiu l. Nr. 41.
Während Montbach und Helcel das Originaltranssumpt (bzw. eine Abschrift davon) des Papstes Urban IV., der selbst als päpstlicher Legat Jakob die Synodalstatuten von 1248 erlassen hatte, für seinen Legaten Anselm, Bischof von Ermland, als Vorlage für ihre Editionen nahmen, bediente sich Romuald Hube zweier Handschriften des 14. bzw. beginnenden 15. Jahrhunderts, die er als codex Petropolitanus und codex Stronczyńskianus bezeichnet; vgl. die Vorbemerkung zu Nr. 34 (beide waren uns nicht zugänglich). Beide stimmen zwar weitgehend untereinander überein, weichen aber erheblich von dem Transsumpt von 1263 Juni 3 ab. So fehlen dort die zehn ersten Verordnungen, welche die Vorlagen Hubes bieten, völlig. Da sich danach mitten im Text völlig beziehungslos die Datierung Datum apud urbem veterem VI kal. decembris, pontificatus nostri anno secundo (der codex Petropolitanus hat statt dessen VIII kal. und anno quinto) findet, wird man davon ausgehen dürfen, daß es sich dabei um jenen Teil der Statuten handelt, von dem Papst Urban IV. in seinem Schreiben von 1263 Juni 3 sagt: reliquas (erg. constitutiones) vero quibusdam aliis nostris litteris tibi directis fecimus annotari. Vermutlich hat also der Papst bereits am 26. November 1262 seinem Legaten einen Teil der Synodalstatuten von 1248 mitgeteilt (vgl. SR 1145). Wir lassen diesen Teil unter Beibehaltung der Schreibweise bei Hube und geringfügiger Änderung der Interpunktion als §§ 27-36 auf den in B transsumierten Text folgen. Die einzelnen Verfügungen sind in B durch besondere Zeichen voneinander getrennt, zur besseren Unterscheidung werden sie hier durch Paragraphen (§) gekennzeichnet. Im codex Petropolitanus fehlen §§ 8-26, im codex Stronczyńskianus §§ 12, 14, 15, 20 und 24; einige Verfügungen tragen andere Überschriften: § 10 De promotione clericorum ad sacros ordines; § 11 Ut episcopi visitent cathe-drales ecclesias; § 13 De visitatione Gneznensis archiepiscopi per provincias suas singulis annis; § 25 De munitione coemeteriorum; § 26 De symbolo et oratione dominicali. - In der Forschung sind bisher vor allem die Verordnungen Gegenstand von Untersuchungen gewesen, die mit der Siedlungstätigkeit der Deutschen und der Ausbreitung des deutschen Rechts in Schlesien in Zusammenhang stehen. Dies trifft vor allem auf die Zehentfragen zu; vgl. neben Stenzel, Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau S. XXXIV f. besonders Schmid, Pfarrorganisation S. 457 ff. u. ö. sowie Seppelt, Die deutsche Besiedlung Schlesiens und die Kirche, in: Deutsche Hefte für Volks- und Kulturbodenforschung l, S. 24. Daneben hat der Fastenstreit (§ 12) besonderes Interesse hervorgerufen; vgl. dazu Pfitzner, Besiedlungsgeschichte S. 76 f.; Panzram, Geschichtliche Grundlagen der ältesten schlesischen Pfarrorganisation, Breslau 1940, S. 17 f.; Gottschalk, St. Hedwig S. 230 f. Zur Synode insgesamt siehe ferner W. Abraham, Studya krytyczne do dziejów średniowiecznych synodów prowincjonalnych kościoła Polskiego, Krakau 1917, S. 18-26. Vgl. jetzt zusammenfassend W. Irgang in: ASKG 34 (1976), S. 21-30.

Reverendo patri ac domino F(ulconi) dei gratia Gneznensi archiepiscopo et venerabilibus in Christo patribus T(home) Wratislauiensi, P(randote) Cracouiensi, M(ichaeli) Cuiauiensi, . . (Boguphalo) Poznaniensi, M. (Petro) Masouiensi, . . (Nancero) Lubucensi et . . (Hethenrico) Culmensi dei gratia episcopis in concilio a nobis vocato in Wratislauia in crastinum sancti Dionisii congregatis Iacobus archidiaconus Leodiensis domini pape capellanus ac eiusdem in Polonia, Pruscia et Pomerania vicem gerens salutem in domino. Mandatum apostolicum vobis in dicto concilio presentavimus sub hac forma:
Folgt Nr. 334.
(§ 1) De censura ecclesiastica exercenda a prelatis. Veritate euuangelica attestante cognovimus, quod illi beati a domino reputantur, qui persecutionem propter iustitiam patiuntur. Quam beatitudinem prelati istarum partium negligunt, ut videtur, dum decimas et possessiones alias ac alia bona ecclesiarum et ecclesiasticorum virorum vident a militibus tam consanguineis suis quam extraneis et aliis laicis violenter et indebite occupari, clericos suarum civitatum et diocesum bonis propriis spoliari, crudeliter verberari, captivari et nonnumquam occidi, immunitates et alias libertates ecclesiasticas violari; et ipsi quiescentes in tabernaculis fiducie et in requie opulenta tacent nec se opponunt murum pro domo domini venientibus ex adverso. Volentes igitur reprehensione presenti latera predictorum percutere prelatorum ac eos, ut a sompno tantorum torporis ac negligentie surgant, velociter excitare vobis, qua fungimur auctoritate, mandamus, quatinus, cum de cetero casus aliqui emerserint de predictis, si passi iniuriam audent conqueri et iniuriatores ipsos coram episcopo vel officiali suo facere in iudicium evocari, prelati, ad quos quenmonie huiusmodi deponentur, conquerentibus maturum exhibeant iustitie complementum. Si autem non audent conqueri timentes probabiliter maiora renim vel corponim incurrere detrimenta, prelati ipsi ad denuntiationem illorum, qui iniuriam sunt perpessi, contra malefactores predictos ex officio suo procedant, inquirentes diligenter per se vel per alios viros ydoneos non suspectos super illis iniuriis, si dubie fuerint, veritatem. Et cum per inquisitionem legitimam vel rei evidentiam eis constiterit de premissis, in ipsos iniuriatores sive malefactores monitione premissa excommunicationis ferre sententiam non postponant. Quam si illi per quadraginta dies mente contempserint indurata, ex tunc terras eorum supponant ecclesiastico interdicto, ita quod preter baptismum parvulorum et penitentiam morientium nulla exhibeantur in illis ecclesiastica sacramenta. Et si sic non possit eorum malitia emolliri, quia ferro abscindenda sunt vulnera, que fomentorum non sentiunt medicinam, mandamus, ut ad eorum pertinaciam reprimendam invocent auxilium domini secularis, a quo vel a quibus temporalia sua tenent. Et nisi moniti legitime dictum malefactorem coegerint, prout ad eos pertinet, ad redeundum ad sancte matris ecclesie unitatem, ex tunc auctontate presentis concilii in dictos dominos seculares excommunicationis sententia proferatur vel terre eorum supradicto interdicto ecclesiastico supponantur. Nec predicte sententie relaxentur ab illis, qui eas tulerint, donec et predicti captivi liberentur et res ablate restituantur plenarie spoliatis et passis iniuriam competenter fuerit satisfactum et a dictis iniuriatoribus prestitum iuramentum, quod de tanto excessu debeant mandatis ecclesie obedire. Et in hiis et aliis iustitiis faciendis sitis unanimes et concordes nee unus excommunicato ab altero communicet ullo modo. Et si persecutionem pati propter iustitiam vos oportet, hoc omne gaudium estimetis.
(§ 2) De falsis testibus puniendis. Officialis autem, quando sederit pro tribunali pro causis audiendis, semper coram se habeat reliquias et sanctuaria venerabiliter collocata. Et quia intelleximus, quod homines terre huius de facili inducuntur ad falsum testimonium perhibendum, quando aliqui coram ipso in testimonium producentur, eos prius sollempniter non perfunctorie iurare faciat super sancta, quod super causa illa, super qua producuntur, dicent meram et simplicem veritatem et super hiis maxime, de quibus ad causam illam pertinentibus fuerint requisiti, et quod pro commodo vel incommodo, prece vel pretio, amore vel odio non dicent falsum nec veritatem celabunt. Et hoc dicto secrete et sigillatim examinentur. Et si requisiti vel non affirmaverint aliquid ita esse, precipue de causis scientie et de singulis circumstantiis diligentissime requirantur et statim, quecumque dixerint, conscribantur. Et si fuerit examinator sicut Daniel diligens et fidelis in circumstantiis requirendis, falsum testem percipere poterit evidenter, et utrum prius fuerit subornatus. Quos autem officiali constiterit falsum testimonium protulisse, si sine dampno vel scandalo possit esse, in carcere teneat captivatos usque ad proximam diem fori et tunc in curia episcopi vel ante ecclesiam cathedralem erigat magnam scalam, in qua manibus et pedibus turpiter religatum ostendat pro spectaculo cuilibet transeunti, et sie ibi ab hora prima usque ad horam nonam habeatur ab omnibus in sibilum et derisum, et postea ei publica penitentia in sua facienda parrochia iniungatur. Quam si non fecerit, excommunicetur nec postea absolvatur, quousque de tanto excessu officiali satisfecerit competenter. Et ex tunc ad ferendum testimonium in aliqua causa nullatenus admittatur.
(§ 3) De consuetudine reprobanda. Illam autem consuetudinem, in qua ille, qui in foro publico vel alibi coram multis aliquod perpetravit delictum, et tamen admittitur ad iurandum contra publicam veritatem, quod delictum illud non fecit, penitus reprobamus. Sed testes ydonei admittantur potius contra ipsum, per quos possit affirmativa veritas legitime comprobari.
(§ 4) De pena illorum, qui recipiunt a laicis beneficia non vacantia. Non est laudabilis in ecclesiasticis beneficiis obtinendis progressus, cuius est violentia comes, ambitio pronuba et fraudulentia pedagogus. A sinceritate certe ecclesiastica debet esse penitus alienum, quod legum sanctio non admittit, quod sanctorum patrum decreta reiciunt, quod apostolice sedis regula predampnavit; et hoc est beneficia nec de iure vacantia nec de facto de manibus suscipere laicorum. Et quia intelleximus, quod talia frequenter in istis partibus presumuntur, vobis, qua fungimur auctoritate, precipiendo mandamus, quatinus, postquam aliquis clericus per electionem vel approbationem diocesani episcopi beneficium aliquod canonice fuerit assecutus, si alius quicumque clericus, antequam de iure et de facto vacare contigerit beneficium illud, presumpserit occupare et maxime potentia laicali et verbis vel factis contendere suum esse et a diocesano episcopo requisitus et monitus diligenter infra octo dies post monitionem ipsius episcopi noluerit omnino cedere et illud beneficium vero domino relinquere possidendum: ex tunc violentus ille detentor beneficii antedicti ab illo episcopo excommunicetur sollempniter, et tam in ecclesia cathedrali quam in aliis ecclesiis eiusdem civitatis et diocesis excommunicatus publice nuntietur singulis diebus dominicis et festivis candelis accensis campanis pulsatis. Et post viginti dies ad petitionem eiusdem episcopi per omnes dioceses Gneznensis provincie excommunicatus similiter nuntietur. Si autem per tres menses excommunicationem huiusmodi contempserit corde duro, ex tunc diocesanus episcopus convocato clero et populo ad ecclesiam cathedralem ad aliquam certam diem et sollempnem illoque excommunicato ad diem illam citato, sive venerit sive non, sententialiter et sollempniter privet excommunicatum predictum omni beneficio ecclesiastico obtinendo panter et obtento, ita quod in tota Gneznensi provincia ad aliquam dignitatem non possit de cetera in perpetuum promoveri nec predictum beneficium nec aliud obtinere nisi de dispensatione sedis apostolice speciali. Et si tandem rubore perfusus absolutionem petierit, nisi prius dictum beneficium plenarie restituerit spoliato eique refuderit proventus, quos de beneficio eodem percepit vel percipere potuit, et de dampnis et iniuria ei ad bonorum virorum arbitrium satisfecerit competenter, absolutionis munus ei penitus denegetur. Verumptamen in morte, si solvendo non fuerit et absolutionem petierit, in forma ecclesie absolvatur, sed in penam presumptionis sue sepultura careat christiana.
(§ 5) Ut illi, quibus debentur decime, recipiant eas infra octo dies post messes. Cum ex naturali lege, quam omnes habent in cordibus suis scriptam, non liceat alicui facere alteri, quod sibi velle fieri non deberet, quidam contra legem huiusmodi venientes decimas, que eis debentur et que debitores completis messibus eis statim solvere sunt parati, nolunt recipere etiam a debitoribus instantius requisiti, volentes eos per hoc cogere ad ipsas decimas, quantum voluerint, comparandas. Nam cum de consuetudine patrie debitores decimarum non possint suas novem partes removere de agro nisi prius decima persoluta, si pro ipsis decimis tantum dare noluerint debitores, quantum requiritur ab eisdem, illi, quibus debentur, hac consuetudine abutentes decimam suam in agro scienter corrumpi potius patiuntur, ut et novem partes debitoris decime in agro pariter corrumpantur. Et quoniam istud est manifeste legi contrarium naturali, cum nullus fieri talia ab aliquo sibi vellet, abusum huiusmodi de cetero fieri prohibemus mandantes, ut circa receptionem decimarum vestrarum vos de cetero taliter habeatis, quod pauperes non graventur et vos propter hoc non contingat offensam incurrere creatoris.
(§ 6) Contra milites, qui impediunt venditionem decimarum. Illud autem precipue intollerabile reputamus, quod quidam milites vel alii clerici vel laici volentes villarum suarum vel aliarum decimas obtinere diversis modis impediunt, ne aliquis a viris ecclesiasticis eas emat, ut decimas ipsas invitis illis, ad quos pertinent, occupare valeant violenter, et quandoque promittunt se reddituros pro illis minus in duplo vel triplo, quam valeant, et tamen vix aut numquam volunt etiam ea solvere, que promittunt. Et sic pereunt ecclesiarum decime ac iura ecclesiastica minuuntur. Et interdum contingit, quod, cum aliquis miles sic decimam aliquam renuerit multis annis, heredes eius decimas illas dicunt ad se iure hereditario pertinere. Que auctoritate, qua fungimur, tolerari de cetero prohibemus mandantes et precipientes, ut episcopi et alii prelati, ad quos pertinet censuram ecclesiasticam exercere, cum eis constiterit de premissis, predictos milites et alios quoscumque compescant viriliter per censuram predictam a violentus et iniuriis antedictis, ita quod non videantur deferre homini contra deum.
(§ 7) Ut milites colonis decimas non remittant. Est et aliud, quod non debet sub dissimulatione aliqua pertransiri. Contingit enim interdum in partibus istis, quod aliquis dux vel princeps volens milites Theutonicos vel alios in suo servitio retinere concedit eis in feudum terras aliquas in suo dominio constitutas, de quibus coloni alicui ecclesie vel persone ecclesiastice consueverunt rectam decimam solvere ab antiquo. Illi vero milites volentes de alieno facere largitatem, ut maiorem censum de terris recipiant antedictis, aliis agricolis locant eas, quibus remittunt de terris predictis sextum mansum omnino a decima liberum et sextam partem aliarum omnium decimarum promittentes eisdem, quod ipsos de eadem remissione erga omnes clericos liberabunt. Unde contingit, quod, si forte episcopus vel alia persona ecclesiastica, que de eisdem terris rectam consueverunt decimam recipere, dictos agricolas super hoc inquietant, dicti milites per minas et occupationem bonorum suorum illos compellunt, ut ab huiusmodi inquietatione desistant. Faciunt etiam milites antedicti aliud, quod valde aggravat dictum factum: nam etiam illud, quod deberent solvere ultra dictum sextum mansum et sextam partem omnium decimarum, in campo nolunt persolvere, secundum quod fieri consuevit, sed in horreo suo. Et non decimas vel nomine decime, sed quendam solvunt numerum mensurarum longe minorem recto numero decimarum, ut sic aliquando omne ius, quod deus habet in decimis, deleatur. Quia igitur ex predictis et deus et homines offenduntur, ea tolerari de cetero prohibemus, nisi forte urgens necessitas vel evidens utilitas hoc requirat, vobis, qua fungimur auctoritate, mandantes, ut omni personarum acceptione exclusa prefatos milites a predictis excessibus compescatis et ad satisfaciendum de commissis taliter compellatis, quod culpa eorum non incipiat esse vestra, nec sustineatis, ut recedatur a solutione recta et loco consueto et nomine decimarum, ne, quod per multos sudores et, si fas est dicere, sanguines est a vestris predecessoribus acquisitum, conservare per incuriam negligatis.
(§ 8) De corpore Christi a fidelibus processionaliter subsequendo et de indulgentia subsequentium. Inter alia mira et mirabilia admiranda, que mirabilis in altis dominus noster fecit, illud est pre ceteris mirabilibus excellentius honorandum, in quo ipse se dedit timentibus se in escam. Et hoc est illud corporis sui sacri venerabile sacramentum, quod ipse ad patrem transiens ex hoc mundo nobis tamquam memoriale mirabile et delectabile dereliquit, ut illud memorabile nostre commendaretur memorie, mirabile intelligentie et delectabile voluntati. Que non cogitantes quidam presbyteri indevoti deferentes prefatum corpus dominicum ad infirmos, illud per vicos et plateas adeo deferunt indevote, quod populus eidem venerabili sacramento minus impendunt reverentie et honoris. Quocirca mandamus, ut quam cito presbyter fuerit requisitus, ut ad infirmum deferat sacratissimum corpus Christi, statim accedens ad ecclesiam pulset maiorem campanam suam, ita quod per parrochiam audiatur, et tunc parrochiani super hoc a presbyteris eruditi ad ecclesiam veniant festinanter pro societate usque ad domum infirmi dicto venerabili sacramento et sacerdoti humiliter facienda. Et interim presbyter abluat manus suas et procedens cum lumine, aqua benedicta et campanula ad infirmum, populus eundem, bini et bini, humiliter subsequatur. Et dum presbyter infirmo sacram eucharistiam ministrabit, populus ipsum et sacramentum ad hostium expectabit et cum eodem presbytero revertente usque ad ecclesiam pariter revertentur. Et cuilibet vere penitenti et confesso, qui sie processerit et redierit cum dictis presbytero et ineffabili sacramento, quinque dies pro eundo et quinque pro redeundo de iniunctis sibi penitentiis a suis episcopis relaxentur, ut per hoc et devotio populi augeatur et dicto honorabili sacramento maior honor et reverentia impendatur.
(§ 9) De benedictione ab episcopis in cena et prandio facienda et de gratiis post prandium exhibendis. Olim solebat sacra mensa episcopi reputari et de sacris episcopalis mense reliquiis solebant infirmi recipere sanitatem, et hoc forte virtute benedictionis episcopalis, quam in principio mense sue episcopi suis propriis sacratis et consecratis manibus super convivantes et convivia effundebant et in fine prandii ipsi episcopi gratiarum actiones ore proprio et sobrio domino referebant. Nunc autem quidam episcopi suum erubescentes honorem super mensam suam benedictionem facere non dignantur, sed eam fieri faciunt per aliquem capellanum, ac si milites essent vel laici, quibus non competit sicut episcopo benedicere ex officio dignitatis. Propter que eorum fragmenta nec egros restituunt sospitati nec mense ipsorum sacre sicut antiquis temporibus reputantur. Cupientes igitur, ut episcopalis mensa ad effectum et honorem pristinum revertatur, mandamus, ut quilibet episcopus in principio mense dicto a capellano suo vel alio benedicente idem incipiat vel alius capellanus in prandio versum: Oculi omnium etc., et in cena versum: Edent pauperes etc., vel si fuerit dies ieiunii, eundem versum: Edent pauperes etc. Et dicto ab episcopo: Et ne nos etc. dicat ipse episcopus benedi-cendo dextera manu sua: Benedic domine nos et dona tua, que de tua largitate sumus sumpturi per Christum dominum nostrum. Et dicto a lectore: Iube Domne vel Domine benedicere, dicat ipse episcopus in prandio benedictionem: Mense celestis participes faciat nos rex eterne glorie, vero cibo et potu spirituali reficiat nos misericordia Christi; et in cena benedictionem: Ad cenam vite eterne perducat nos rex glorie. Lector vero vel de biblia vel de alio libro sacre scripture, si voluerit episcopus, legat, alioquin diebus dominicis et festivis aliquam brevem lectionem de epistola vel de euuangelio dicat et in diebus feriatis lectionem: Deus caritas est etc. Finito autem prandio dicat lector ad mandatum episcopi: Tu autem etc. Vel ille, qui in principio mense dixit lectionem brevem predictam, eam in fine finiat dicendo: Deus pacis et dilectionis maneat semper cum omnibus nostris, tu autem do(mine) mi(serere) nobis; et responso: Deo gratias, sequatur versus in fine prandii: Confiteantur tibi domine omnia o(pera) t(ua). Et in fine cene dicat versus: Memoriam fecit mi(serabilium) s(uorum) etc., Gloria patri etc. usque: Seculorum amen. Tunc dicat ipse episcopus: Agimus tibi gratias omnipotens deus etc., et responso: Amen; dicantur preces diebus dominicis et festivis et cotidie in cena: Laudate dominum omnes gentes, in diebus vero feriatis et ieiunii, vel quando cum episcopo fuerint religiosi in mensa: Miserere mei deus. Et qui cotidie dicere voluerit: Miserere mei deus, approbamus; Gloria patri etc., Kyrie eleyson, Christe eleyson, Kyrie eleyson, Pater noster etc.; episcopus: Et ne nos etc.; et postea dicat preces consuetas: Dispersit, dedit pauperibus etc.; in fine: Oremus: retribuere dignare domine omnibus nobis bona facientibus propter nomen sanctum tuum vitam eternam; et responsio: Amen. Dicat episcopus: Benedicamus domino; alii: Deo gratias. Episcopus statim benedictionem dando circumstantibus dicat: Benedicat nos, qui creavit, redemit et pavit nos, amen. Et in fine dicat episcopus: Anime omnium fidelium defunctorum per misericordiam dei requiescant in pace, amen. Mandamus etiam vobis, ut, cum per civitates et villas vestrarum diocesum transitum feceritis equitando. manifeste benedicatis populum hinc et inde dicentes in silentio: Salvum fac populum tuum domine et benedic hereditati tue, ut per benedictionem vestram huiusmodi eidem populo peccata venialia remittantur.
(§ 10) De clericis extraneis non ordinandis. Novimus et experti sumus in alia regione, quod multi clerici in suis partibus coniugati sive excommunicati seu apostate vel alias reprobati suam patriam, in qua cognoscuntur, plenius fugientes ad partes istas accedunt, ut se faciant ad sacros ordines promoveri; et qui dam episcopi iniusta moti misericordia super tales eos passim et indifferenter ordinare presumunt in animarum suarum periculum et scandalum plurimorum. Quod de cetera fieri prohibemus statuentes, ut nullus episcopus huius provincie de cetera clericum alterius diocesis ordinare presumat, nisi ab episcopo, in cuius fuerit diocesi oriundus vel in cuius diocesi beneficiatus existit, fuerit per suas patentes litteras causam rationabilem continentes, quare ipsum ordinare non velit vel valeat, requisitus vel nisi in diocesi ordinantis tamdiu fuerit conversatus, quod et ydoneus sit inventus et parrochianus eius merito debeat reputari. Insuper vobis auctoritate, qua fungimur, districtius prohibemus, ne filiis sacerdotum clericalem tonsuram de cetera conferatis nec eos presumatis ad sacros ordines promovere, nisi prius cum ipsis fuerit auctoritate apostolica super defectu natalium dispensatum.
(§ 11) De residentia episcoporum facienda in ecclesiis suis. Nimis est indecens et indignum, quod aliqui episcopi in civitatibus suis aliquando commorantes numquam intrant ecclesiam cathedralem nec visitant crucifixum, sed plus quam extranei sunt a suis ecclesiis alieni. Et quia ex ipsorum presentia debet ecclesia honorari et divinum officium ampliari, mandamus, quatinus maxime in Quadragesima et in Adventu in ecclesiis cathedralibus suis, si fieri potest commode, resideant et in predicationibus faciendis et confessionibus audiendis se studeant exercere et erudire in fide et moribus clerum et populum civitatis. Et aliis temporibus dioceses suas circumeant visitationis et correctionis officium circa subditos sollicite impendendo. Et quotiens in civitatibus suis presentes fuerint, nisi infirmitate vel alia causa rationabili fuerint prepediti, in matutinis, missa et vesperis teneantur cotidie interesse et in omnibus maioribus sollempnitatibus vesperas, matutinas et missas cantare. Nec timore expensarum ab huiusmodi officiis spiritualibus retrahantur, sed sic in hiis faciendis curent imponere sibi modum, quod et istas faciant moderate et illa, ad que tenentur precipue, digne et laudabiliter facere non obmittant.
(§ 12) De esu carnium Theutonicorum et Polonorum. Cum nuper per Wratislauiensem et Cracouiensem dioceses transitum faceremus, accesserunt ad nos Theutonici, qui ad incolendam terram eandem de Theutonia advenerant, nobis querimoniam deponentes super hoc, quod eorum episcopi, ut dicebant, eos per excommunicationis sententiam compellebant ad hoc, ut singulis annis a Septuagesima usque ad Pasca a carnibus abstinerent pro eo, quod homines regionum illarum eisdem temporibus ab esu carnium consueverant abstinere. Sed cum Theutonici ipsi, ut dicebant, et progenitores ipsorum consuevissent usque ad feriam tertiam ante diem Cinerum comedere semper carnes et partes istas cum tali consuetudine intravissent eamque continue et sine interruptione servassent nec votum sive obligationem contrariam emisissent, nolebant, ut dicebant, a Septuagesima usque ad diem Cinerum ab esu carnium abstinere nec renuntiare super hoc iuri suo, cum nec contra fidem nec contra observationem universalis ecclesie istud esset et maxime, cum plures ex hominibus regionum ipsarum iam prefatis diebus carnes cum ipsis Theutonicis comedere incepissent. Nos igitur attendentes, quod apostolus Paulus dicit: Quod esca nos non commendat deo, et quod hinc et inde multitudo populi est in causa, mandamus, ut tam comedentes carnes diebus predictis quam non comedentes in hac parte suis rationabilibus conscientiis relinquatis prohibentes, ut ad abstinendum vel non abstinendum ab esu carnium diebus predictis nullus predictorum de cetera compellatur. Sed qui manducat carnes temporibus antedictis, non manducantem non spernat, et qui non manducat, non iudicet manducantem. Excommunicationis sententias, si que late sunt propter hoc, relaxantes.
(§ 13) Quomodo archiepiscopus debet suffraganeos visitare. Vobis autem, domine Gneznensis archiepiscope, in virtute sancte obedientie iniungimus, ut super vestram provinciam vigilantes omnes vestros suffraganeos et eorum ecclesias annis singulis personaliter visitetis correctionis et reformationis officium in clero et populo exercendo et defectus episcoporum supplendo, secundum quod in constitutione a sanctissimo patre nostro Innocentio papa quarto nuper edita super visitatione archiepiscopi plenius continetur.
(§14) Contra illos, qui habent duas curas. Noveritis nos mandatum recepisse apostolicum sub hac forma:
Folgt Nr. 337.
Cum igitur nondum invenerimus in partibus istis aliquem clericum de predictis nec invenire possumus nisi per vos, qui vultum vestri pectoris debetis agnoscere, diligenter nobis fuerit revelatus: Nos cupientes mandatum apostolicum adimplere vobis auctoritate predicta, qua fungimur, in virtute sancte obedientie precipiendo mandamus, quatinus infra quindecim dies, postquam ad dioceses vestras redieritis, quilibet ex vobis illos, quos in sua diocesi facta diligenti inquisitione invenerit dicta beneficia detinere, vel procuratores eorum moneat diligenter vel ad eorum domicilia monitionem istam coram bonis viris faciat nuntiari, ut videlicet quilibet ex ipsis beneficio recepto ultimo sit contentus et aliud vel alia de facto resignet vel infra viginti dies post monitionem predictam vobis dispensationem, si quam habet ab apostolica sede super eisdem beneficiis, representet, et si forte non habet dispensationem ab eadem sede, eam impetret vobisque representet infra octavas proxime epyphanie. Alioquin primos presumptores elapsis viginti diebus predictis et secundos elapsis quindecim diebus predictis beneficiis seu personatibus, que primo receperunt, predicta auctoritate privamus. Et si illa forte contenderint retinere, eos omnibus predictis suis beneficiis sententialiter spoliamus et ex tunc vacantia nuntiamus retinentes ea collationi nostre et denuntiantes auctoritate predicta irritum et inane, quicquid ab aliquo quam a nobis super collatione illorum fuerit attemptatum. Nomina autem illorum, quos, ut predictum est, quilibet ex vobis in diocesi sua monuerit infra dictos viginti dies, nobis sub sigillo suo scripta remittat fideliter, si crimen inobedientie et suspensionis sententiam incurrere non contempnit.
(§ 15) De residentia abbatum. Abbatibus autem precipimus, ut occasiones frivolas equitandi non querant, sed in monasteriis suis resideant et intersint divinis officiis diurnis pariter et nocturnis, in refectorio comedant et in dormitorio dormiant, nisi causa rationabili secundum ordinem fuerint prepediti, et a carnibus se abstineant, secundum quod in eorum regula continetur. Nec claustralibus denarios concedant pro vestibus vel aliis comparandis, ne inde occasionem accipiant proprietatem aliquam retinendi, sed ipsi abbates omnia procurantes recipiant et singulis monachis provideant in omnibus et de omnibus competenter.
(§ 16) De parrochiano alterius matrimonialiter non copulando. Cum non liceat rem alienam invito vel ignorante domino pertractari, vobis mandamus, quatinus in synodis vestris precipiatis vestris subditis, ut nullus presbyter parrochianum alienum in matrimonio audeat alicui copulare, ne forte ignorans conditionem vel factum eorum copulet prohibitos copulari. Sed si fuerint de diversis parrochiis copulandi, ille sacerdos eos copulet, in cuius parrochia virgo vel mulier fuerit copulanda, quia a muliere vel a matre matrimonium nuncupatur, recepto prius testimonio competenti a presbytero viri, qui legitima persona existit ad matrimonium contrahendum, et similiter e converso. Qui autem contra hoc fecerit, etiam si nullum impedimentum inter copulatos apparuerit, ad arbitrium episcopi vel officialis eius pena debita puniatur. Si autem non copulandos eum apparuerit copulasse, etiam ignoranter, si fuerit vicarius vel plebanus, a toto episcopatu illo perpetuo expellatur; si autem curatus parrochie fuerit vel persona, per annum integrum ab officio et beneficio suspendatur; et si fuerit assuetus, ipso beneficio sententialiter spolietur.
(§ 17) De tribus bannis ante matrimonium in ecclesia publice faciendis. Cum autem aliqui de eadem parrochia matrimonio fuerint copulandi, presbyter invocetur, qui inter ipsos celebret sponsalia de futuro presentibus bonis viris et instruat mulierem, ut manum suam ponat in manu viri. Et dicat primo vir: Ego do tibi fidem meam, quod ego ducam te matrimonialiter in uxorem meam, si sancta ecclesia consentit; et mulier similiter ei dicat. Et postea eis inhibeat presbyter, ne simul carnaliter misceantur, quousque inter eos in ecclesia matrimonium fuerit publice celebratum. Et ex tunc presbyter in ecclesia tribus diebus dominicis vel festivis a se distantibus banna faciat in ecclesia pronuntians publice post euuangelium, quod talis fidem suam dedit tali de matrimonio, si sancta ecclesia consentiat contrahendo. Et ipse sub pena excommunicationis precipiat omnibus, qui sciunt aliquod impedimentum, quare fieri non debeat matrimonium, ut infra tres dies in publico istud dicant; alioquin, si non dixerint, de cetera non audientur et peccatum illicite contrahentium eorum erit. Et si nullus apparuerit, celebret matrimonium inter ipsos. Si autem aliquis comparuerit, qui dicat consanguinitatem vel affinitatem seu compaternitatem vel aliud quodcumque impedimentum ibi esse, presbyter ulterius non procedat, sed episcopo loci vel eius officiali denuntiet, qui de dictis impedimentis cognoscat et iudicet de eisdem. Qui autem aliquod de dictis bannis obmiserit absque episcopi vel officialis eius licentia speciali, gravissime puniatur.
(§ 18) De raptu virginum. Cum ad ea, que frequentius accidant, iura debeant adaptari et raptus virginum in istis partibus frequentius debito, sicut audivimus, attemptetur, vobis predicta auctoritate precipiendo mandamus, quatinus in vestris synodis vestris subditis in virtute sancte obedientie districte precipiatis, ne qua ecclesiastica secularisve persona audeat a rapta virgine vel muliere requirere, an consentiat in raptorem vel in eum, cuius nomine aliquam constiterit esse raptam; et si quid contra hoc fecerit et propter consensum huiusmodi aliquid difficultatis emerserit, gravissime puniatur. Consensum autem rapte diximus non tenere, donec in pristinam parentum et amicorum redierit potestatem, secundum canonicas sanctiones.
(§ 19) De sententia lata contra incendarios ecclesiarum. Si etiam reos sanguinis defendit ecclesia, multo fortius illos debet defendere et tuen, qui ad eam confugiunt innocentes, ut in ea salvare valeant se et sua. Sed quidam inter sanctum et prophanum nullam differentiam facientes ea facilitate succendunt ecclesias, ut tabernas ac homines et bona ipsorum, qui ad eas confugiunt, spoliant et usurpant in contemptum et iniuriam crucifixi. Ne igitur facilitas venie in talibus de cetero incentivum tribuat delinquendi, nos omnes predictos ecclesiarum incendiarios et spoliatores et etiam infractores cimiteriorum et eos, quorum consilio, auxilio vel mandato fient de cetero supradicta, in presenti concilio excommunicamus et anathematizamus auctoritate, qua fungimur, vobis precipientes, ut eosdem, cum de hoc vobis constiterit, excommunicatos nominatim denuntiari publice faciatis singulis diebus dominicis et festivis candelis extinctis campanis pulsatis, ne ignorantia se valeant excusare; et artius evitetis nec huiusmodi sententiam relaxetis absque summi pontificis vel legati eius mandato vel licentia speciali.
(§ 20) De sententia lata contra illos, qui paganos conducunt contra christianos. Excommunicamus et anathematizamus omnes illos, etiam si principes fuerint vel magnates, qui de cetero contra christianos invocabunt auxilium paganorum vel eis stipendia ministrabunt vel ab eis recipient, nec non et illos, qui cum eis federa inierunt vel contrahent vel arma eis donabunt vel vendent vel mittent pro christiano populo impugnando. Et qui super hoc convictus fuerit specialiter vel confessus vel hoc fecerit adeo manifeste, quod nulla possit tergiversatione celari, excommunicatus nominatim publice nuntietur singulis diebus dominicis et festivis et artius evitetur; et non nisi per summum pontificem vel legatum eius possit huiusmodi sententia relaxari.
(§ 21) De sacris fontibus, corpore Christi, de crismate et oleo custodiendis sub sera. Quia multa maleficia in sacris fontibus, in quibus parvuli baptizantur, ac in sacratissimo corpore domini nostri Ihesu Christi ac in sacro crismate perpetrantur, quando passim et indifferenter ingressus ad ea maleficis aperitur, ideo vobis predicta auctoritate mandamus, quatinus in vestris synodis sub certa pena precipiatis, ut omnes predicti sacri fontes omnium ecclesiarum vestrarum diocesum nec non et crisma et oleum et sacratissimum corpus Christi sub clave serantur diligentissime et claudantur, ita quod nullus possit accessum ad eos habere, nisi quando parvuli fuerint baptizandi vel infirmi communicandi vel inungendi. Et tunc iterum festinanter propter sorciarias et maleficas recludantur, ne in eis valeant malignari.
(§ 22) Contra archidiaconos non visitantes. Cum visitatio et procuratio adeo sint connexa, quod unum sine altero non valeat exerceri, auctoritate, qua fungimur, vobis precipiendo mandamus, quatinus archidiaconos vestros diligenter moneatis, ut, cum secundum apostolum: Qui non laborat, non debeat manducare, de cetero pro procurationibus suis nullam commutationem pecunie recipiant vel requirant, sed tunc solum procurationem habeant et requirant, quando eis contigerit ecclesias personaliter visitare; et tunc in evectionibus septenarium numerum non excedant. Quod si mandatum huiusmodi contempnentes fecerint contra illud et aliquem subditum defraudaverint dicto modo, ipsos ad restitutionem quadrupli obligamus.
(§ 23) De denario sancti Petri colligendo. Cum dominus noster papa de fidelitate vestra confisus vobis, sicut audivimus, commiserit vices suas in requirendo denario sancti Petri, paternitatem vestram rogandam duximus et monendam vobis auctoritate predicta precipiendo mandantes, quatinus super collectione dicti denarii vos studeatis adeo sollititos exhibere, quod vestra diligentia ab ipso domino nostro papa supra maiora constitui mereatur et a vobis culpam et penam requiri aliquando non contingat.
(§ 24) De hiis, qui contrahunt cum suis consanguineis vel affinibus. Utinam in prelatis istarum partium putaretur Iohannes Baptista a mortuis surrexisse, ut Herodis arguerent successores et eis dicerent, non licere sibi alias Herodiadas in tertio vel quarto consanguinitatis vel affinitatis gradu vel alias illicite matrimonialiter copulare; et forte adhuc ab aliquibus audirentur et multa facerent aliqui pro eisdem. Sed quidam ex ipsis prelatis facti sicut non audientes homines et redargutiones in suis oribus non habentes callide dissimulant huiusmodi adulteria et incestus et sic, ne offendant homines, audacter provocant iram dei. Quia igitur negligere, quos potestis perturbare perversos, nichil est aliud quam fovere, vobis, qua fungimur auctoritate, mandamus, quatinus omnes quasi viri virore virtutum virentes ponentes super vestra femora gladium verbi dei vos ostendatis maxime in hac parte castitatis et pudicitie amatores. Et incipientes ab illis, qui in solis sedent ducum, usque ad captivam, que est ad molam, eatis et redeatis de porta usque ad portam vestrarum diocesum non parcentes fratri, proximo vel amico. In cunctis vestris subditis predicta incestus et adulteria penitus occidere studeatis eosdem super premissis arguere, increpare et obsecrare monitis salutaribus non cessantes. Quod si vos non audierint, unum de duobus irrefragabiliter eligatis, ut videlicet aut contra ipsos super hoc, prout iustum fuerit, procedatis aut Romane ecclesie absque more dispendio nuntietis, ut, si, quod absit, nec ipsam audierint, quasi publicani et ennichi evitentur. Et si in executione huiusmodi mandati fueritis negligentes, a deo sanguis animarum, quas per taciturnitatem huiusmodi occiditis, de vestris manibus requiratur, et a summo pontifice penam gravissimam poteritis non immerito expectare, qui ea, que fiunt in vestra diocesi, penitus non ignorat.
(§ 25) De cimiteriis claudendis. Qui iuste et religiose de resurrectione corporum cogitaret, cimiteria, in quibus fidelium corruptibilia corpora seminantur, ut gloriosa resurgant, claudi muris vel sepibus procuraret, maxime cum beatissimus Augustinus dicat, quod honoranda sunt corpora defunctorum et maxime fidelium, quibus est tamquam vasis et organis spiritus sanctus usus. Propter hoc Thobias studebat mortuos sepelire, et Abraham speluncam, que erat in agro Ephren, ad sepeliendum mortuos comparavit, ne lacerarentur a bestiis, quos sperabat sicut sol in gloria refulsuros et tamquam scintille in arundineto agiliter discursuros. Quocirca vobis predicta auctoritate mandamus, quatinus predicta cimiteria vestrarum diocesum, que clausa non sunt, claudi taliter faciatis, quod honor eis debitus impendatur et immunitates cimiterii et ecclesie a terris circumiacentibus plenius discernatur.
(§ 26) De oratione dominica et symbolo exponendo. Denique vobis iniungimus, ut in vestris synodis presbyteris iniungatis, quatinus singulis diebus dominicis et festivis post euuangelium dicant publice in vulgari suo orationem dominicam et symbolum vel ad minus orationem dominicam in latino et symbolum in vulgari. Vidimus enim in vestris diocesibus aliquos centenarios homines, qui nesciebant omnino dicere, quid credebant.
(§ 27) De poena clericorum, qui in domibus suis vel alibi publice suas detinent concubinas. Quoniam scortatores, hoc est illos, qui in suis peccatis incorrigibiles permanent, non exaudit Deus, timendum est vehementer, ne plus noceat Christianis ad poenam multorum immunda conversatio clericorum, quam prosit ad veniam paucorum deprecatio devotorum. Quoniam peccatum unius de filiis Israel, qui vidente Moyse et omni turba ad scortum Madianitidem intravit, plus procuravit iram Dei, quam placaverint suffragia plurimorum, sic et diebus istis est non immerito formidandum, ne pro peccatis publicis clericorum, quae coram praelatis et omni populo facere non verentur, regnare faciat Deus hypocrisim impiorum. Nam quamvis contra clericos, qui in hospitiis suis vel alibi detinent suas concubinas, qui de nocte agitant filium veneris et de die tractant filium Virginis gloriosae in altari, multae poenae a sanctis Patribus fuerint institutae; tamen quorundam praelatorum studio et malitia parva est adhuc ex illis emendatio in istis partibus subsecuta. Sed quia error, cui non resistitur, approbatur, ne nos errorem hujusmodi videamur, si tacuerimus, approbare, vobis praedicta, qua fungimur, auctoritate praecipiendo mandamus, quatenus infra unum mensem, postquam ad vestras redieritis ecclesias cathedrales, ipsas ecclesias primo et specialiter per vos, alias vero per archidiaconos vestros vel alios, quos ad hoc expedire videritis, visitantes omnes et illos, quos inveneritis in domibus suis vel alias suas publice detinere concubinas, sive sint archidiaconi, sive decani sint vel archipresbyteri, sive etiam alii in quacumque dignitate vel officio constituti, diligentius moneatis, ut concubinas easdem a se removeant, ad ipsas nequaquam reversuri, vel si fuerint super hoc infamati seu diffamati, se purgent et compurgatores habeant secundum canonicas sanctiones. Quod si monitiones vestras imo apostolicas potius contempserint etiam ista vice, vos elapso isto mense, secundum poenas in jure contra concubinarios editas, contra ipsos procedere nullatenus omittatis, si vultis et peccatum inobedientiae evitare et illos concubinarios a confusione et scandalo liberare. Quod si forte ex negligentia vel favore infra alium mensem non processeritis, ut dictum est, contra ipsos, ut extunc negligentiam vestram non solum inutilem sibi sentiant, sed damnosam, auctoritate praedicta statuimus vobisque mandamus, ut extunc dicti concubinarii conveniri a quolibet et ipsi nullum valeant convenire in foro ecclesiastico, qui in eodem foro in modum exceptionis proposuerit et probaverit legitime contra eos, quod ipsi in domibus eorum vel alibi suas publice detinent concubinas, vel quod diffamati super hoc in purgatione defecerint canonica; ut sic ex contemptu suo et vestra negligentia et favore confusionem et damnum huiusmodi se sentiant incurrisse. Verum tamen, quantumcumque postea constiterit, eosdem concubinarios poenitentia ductos suas concubinas a se penitus removisse, ita quod dictae exceptiones locum non habeant amplius contra ipsos, extunc in eisdem, a quibus fuerant per dictas exceptiones repulsi, et aliis suis actionibus legitimis audiantur et ad ea, nisi aliud impediat, admittantur; quoniam sit intentionis nostrae, ut etiam in hac parte cessante causa cesset pariter et effectus. Si autem aliquis contra aliquem malitiose exceptionem istam proposuerit et in probatione defecerit, per eum, coram quo eam proposuerit, ad damna et interesse et ad legitimam aestimationem tantae injuriae condemne-tur illi, contra quem exceptionem proposuerit et non probaverit antedicta.
(§ 28) De poena sodomitarum. Illos autem, qui de vitio illo pessimo, inimico naturae, quod Apostolus immunditiam vocat, convicti fuerint vel confessi, vel quos diffamatos apud bonos et graves super hoc in purgatione canonica die ad haec statuta constiterit defecisse, mandamus omni beneficio ecclesiastico, si quod habuerint, omnino privari; si autem beneficium non habuerint et in ordinibus fuerint constituti, ab omnibus ordinibus degradari; si autem non fuerint ordinati, vel si fuerint laici, excommunicationis vinculo innodantur et aliis confusionibus repleantur, prout praelatis eorum visum fuerit expedire.
(§ 29) De juramento ab episcopo et canonicis ecclesiae suae faciendo. Audivimus et miramur, quod usque ad haec tempora sit neglectum, quod in omnibus ecclesiis cathedralibus vel in aliis Gneznensis provinciae nullum praestatur ab episcopis vel canonicis juramentum de juribus vel consuetudinibus ipsius ecclesiae conservandis vel de consiliis ecclesiasticis non revelandis, vel quae obesse potius possunt quam prodesse. Unde contingit vel contingere forte possit, quod aliqui episcopi jura ecclesiarum suarum non solum non servant, sed suis parentibus et aliis largiuntur vel ea aliis modis minus provide alienant, et quod aliqui in canonicos jam recepti in conciliis et curiis principum vel aliorum etiam existentes ipsis ecclesiis et ipsorum episcopis indebite se opponunt et consilia eorum revelant in ecclesiarum praejudicium et gravamen. Volentes igitur in hujusmodi episcopis et ecclesiis providere mandamus, ut de cetero, postquam episcopus fuerit consecratus, antequam a capitulo suo recipiatur, in ecclesia cathedrali cum honore et solemnitatibus consuetis et canonicus, antequam ei locus vel stallum in capitulo assignetur, praestent corporaliter juramentum, quod ipsi jura et consuetudines venerabiles antiquas et probatas ipsius ecclesiae pro posse et bona fide servabunt, et quod consilia capituli vel episcopi, quae eis fuerint revelata, ad eorum damnum et praejudicium nulli pandent, et quod alienata indebite ad jus et proprietatem ipsius ecclesiae omnibus justis modis vel rationabilibus, quibus potuerint, revocabunt. Et quousque a praedictis praestita fuerint hujusmodi juramenta, ne episcopus ad ecclesiam cum solemnitate debita a capitulo admittatur, nec canonico stallum in choro vel locus in capitulo assignetur, nec aliquid in fructibus praebendae suae percipere permittatur. Et canonicos jam receptos, qui nondum praestiterunt hujusmodi juramentum, ad prestandum illud auctoritate nostra et vestra per censuram ecclesiasticam et per subtractionem suorum proventuum compellatis. Postquam autem dicta praestiterint juramenta, qui illa non observat, sed contra fecerit, et de hoc legitime constiterit, canonice puniatur.
(§ 30) De proventibus assignandis pro communibus promovendis negotiis. Intelleximus, quod in ecclesiis cathedralibus et conventualibus Gneznensis provinciae nulli sunt reditus assignati pro communibus negotiis promovendis; sed quoties expensae hujusmodi negotiis factae fuerunt vel etiam faciendae, oportet, ut quilibet canonicus prius symbolum suum solvat. Sed cum nonnulli canonici portionem, quae illos de dictis expensis contingit, non solvunt libenter vel quoque non possunt, accidit, quod jura ecclesiae et negotia communia indefensa remaneant et neglecta. Volentes igitur in hac parte dictis ecclesiis providere vobis auctoritate praedicta mandamus, ut ad capitula vestrarum dioecesium tarn cathedralia quam alia infra annum accedentes, personaliter auctoritate nostra et vestra ordinetis et disponetis cum ipsis, ut ab ipsis certi reditus deputentur pro communibus ipsius ecclesiae negotiis per totius anni circulum promovendis, et quod, si quid defuerit, a capitulo suppleatur, et si quid in fine anni superfuerit, in thesauris ecclesiae de proventibus et reditibus ad opus capituli reservetur.
(§ 31) De praebendis aequalibus faciendis. Praeterea audivimus, quod in ecclesiis cathedralibus et aliis conventualibus supra dictis praebendae canonicorum sunt adeo inaequales, quod unus esurit et alius ebrius est, unus indiget et alius in perceptione fructuum plus tumidet. Quoniam autem omnes canonici, qui in una ecclesia uni Domino famulantur, pari gaudere debeant praemio et mercede et in perceptione fructuum esse pares, mandamus vobis auctoritate praedicta, quatenus infra annum dictum ad praedicta capitula personaliter accedentes provideatis fideliter et prudenter, ut omnes praebendae cujuslibet ecclesiae, sicut canonici earum cesserint vel decesserint, successive ad aequalitatem, prout commodius et discretius fieri potest, reducantur, si tamen fieri potest, et videritis commode expedire; et postquam aequalitatem reductae fuerint bona fide, extunc singulis novis annis fideliter herum partiantur, et quando fidelius et diligentius fieri potuerit, aequaliter dividantur.
(§ 32) De residentia facienda in ecclesiis. Item ecclesias conventuales istius provinciae personaliter visitantes fide cognovimus oculata, quod canonici in ecclesiis suis non resident sed in villis studentes, ut agri eorum diligentius excolantur, quam quod in ecclesiis eorum digne et laudabiliter Deo serviatur. Quocirca vobis auctoritate praedicta praecipiendo mandamus, quatenus, secundum Apostolum, qui non servit altari, vivere non debet de altari, infra annum praedictum dictas ecclesias personaliter visitantes omnes canonicos cujuslibet ecclesiae tam cathedralis quam conventualis necnon et curatores ecclesiarum parochialium ad suscipiendum Ordinem sacerdotalem et ad faciendam residentiam personalem in suis ecclesiis per subtractionem suorum proventuum compellatis, sicut exigit ordo juris; scientes, quod nos illos aequales residentibus in perceptione fructuum reputamus, qui cum suis episcopis commorantur, et eos, qui docibiles sunt et morantur in scholis, ac illos, qui in longinqua peregrinatione existunt, necnon illos, qui in Romana Curia pro negotiis suae ecclesiae commorantur et ad alia negotia capituli in expensis ipsius capituli transmittuntur, quamdiu laboraverint personaliter in eisdem vel in aliis negotiis rationabilibus a jure concessis licentia prius a suis superioribus habita et petita in omnibus casibus antedictis.
(§ 33) De distributionibus solum residentibus faciendis. Ceterum, quoniam officium beneficio reddatur acceptum et absque beneficio officium negligatur, vobis mandamus, quatenus in proxima visitatione dictarum ecclesiarum, quam vobis mandamus fieri, ut dictum est, anno isto, de bonis ipsarum ecclesiarum et proventibus ad summum provideatis prudenter, quomodo aliqua beneficia manualia possint solis residentibus et in servitio ipsius ecclesiae nocte dieque personaliter existentibus diebus singulis elargiri vel solvi in hebdomadae principio et quadragesima et adventu. Et si aliqua praebenda vacaverit in futurum, quae multum quantitatem aliarum excedit, excessum illum assignetis, et residuum futuro canonico assignetur. Nos autem ipsos dominos episcopos rogamus, monemus et in Domino exhortamur, ut de novalibus vestrarum dioecesium et de aliis, quibus potestis ecclesiis sine vestro magno gravamine subvenire, subveniatis eisdem praedictis manualibus beneficiis augmentandis; merito enim potent ingratus reputari, qui in praedictis ecclesiae suae, quae ipsum praefecit, neglexerit subvenire, quemadmodum ille qui pomum denegaret illi, qui totam pomis onustam arborem dedit ei.
(§ 34) De poena illorum, qui non promoventur ad sacros ordines. Quia sunt nonnulli canonici in ecclesiis cathedralibus et aliis, qui ad sublimitatem sacrorum ordinum ascendere praetermittant, credentes forsitan et errantes, quod extra sacros ordines eis liceat plus peccare, nos eos revocare ab errore hujusmodi cupientes vobis auctoritate praedicta mandamus, ut canonicus, qui non fuerit in sacris ordinibus constitutus, stallum in choro non habeat, sed in loco stet vel sedeat puerorum; nec etiam locum habeat in capitulo, nec ei liceat tractatibus vel consiliis capituli interesse; decanos vero, archidiaconos et alios, qui tenentur ratione dignitatum vel beneficiorum suorum ad diaconatus vel presbyteratus ordines promoveri, monemus, ut in proximis vel in secundis ordinibus, qui sequuntur, se faciant ad eosdem ordines promoveri. Alioquin eos extunc suspendimus ab officio eligendi praelatum, ita videlicet, quod cum fuerit in sua cathedrali ecclesia electio celebranda, vocem in electione non habeat aliquis de praedictis nec ad electionem in capitulo admittatur, et ineligibiles habeantur, quousque ordines sacros receperint vel eos, quos dignitas vel beneficium eorum requirit; et qui in contemptum modi istius cum eis vel eos elegerit vel ab ipsis elegi se permiserit, et eligendi potestate illa vice privetur et electio taliter celebrata irrita nuncietur.
(§ 35) Quibus debeant episcopi committere vices suas in confessionibus audiendis et poenitentiis injungendis. Praeterea vobis dicta auctoritate mandamus, ut quilibet episcopus eligat tam in sua ecclesia cathedrali quam in aliis ecclesiis conventualibus suae dioecesis aliquem virum discretum et honestum constitutum in ordine sacerdotali, cui committat plenarie vices suas in confessionibus audiendis et poenitentiis injungendis. Quoniam enim episcopi in ecclesiis suis cathedralibus et aliis supradictis plures habeant conferre bonas praebendas, nimis esset indecens et indignum, gravique sententiae mererentur subjacere, si unam ex illis non contulerint alicui bono viro, cui teste conscientia possint committere vices suas in omnibus supradictis et qui illud officium cum salute sua et confitentium velit et valeat exercere.
(§ 36) De constituendo officiali in qualibet ecclesia cathedrali. Et ne forte contingat stulto labore, sicut dictum fuit Moysi, vos consumi, si soli velitis omnia negotia vestrarum dioecesium supportare, vel ne videamini justitiae neglectores, si per vos ipsos, vel per alium non curetis subditis vestris justitiam exhibere, mandamus, ut quilibet vestrum officialem suum in civitate sua juxta ecclesiam cathedralem constituat et relinquat virum utique literatura, providum et discretum, cui vices suas committat plenarie in causis audiendis et censura ecclesiastica exercenda. Vos autem in his, quae ad eum pertinent, specialiter intendatis, ut majora, si opus fuerit, ad vos referantur. Et habeat quilibet officialis sigillum curiae domini sui pro citationibus et aliis actis coram ipso habitis sigillandis. Et ad ipsum accedant pauperes et oppressi et suis decimis et aliis spoliati necnon alii totius dioecesis, qui habent causas ad forum ecclesiasticum pertinentes. Et ipse se exhibeat sapientibus et insipientibus justitiae debitorem salvo jure archidiaconorum, qui consueverunt in suis archidiaconatibus censuram ecclesiasticam exercere; a quibus tarnen potuerit ad dictum officialem, et ab ipso officiali ad ipsum archiepiscopum vel officialem ejus ex causis rationabilibus appellari. Quilibet autem officialis officium suum in festo sancti Johannis teneatur in manus episcopi annis singulis resignare; et episcopus eundem vel alium infra octo dies substituere loco ejus studeat, prout videbitur expedire.

Schlesisches Urkundenbuch, Herausgegeben von der Historischen Kommission für Schlesien, Zweiter Band 1231 - 1250, Bearbeitet von Winfried Irgang, Verlag Hermann Böhlaus Nachf., Wien-Köln-Gratz 1977