- 34 -

1233 Juli 3, Sieradz.

Erzbischof Fulko von Gnesen erläßt gemeinsam mit seinen Suffraganen auf einer Synode zu Sieradz eine Reihe von Statuten.

Hube, Antiquissimae constitutiones synodales provinciae Gneznensis, Petersburg 1856, S. 1-8; Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki l, S. 343-346 = CD maioris Poloniae l, Nr. 150. -Reg. ep. Vrat. S. 30; SR 411; Kochanowski, CD Masoviae Nr. 333; Bielińska, Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku S. 305.
Die Vorlagen der bisherigen Editionen waren uns nicht zugänglich bzw. konnte ihr derzeitiger Aufbewahrungsort nicht ermittelt werden. Hube (Hu) schöpfte aus zwei verschiedenen Handschriften, die Statuten mehrerer Synoden enthalten, dem codex Petropolitanus aus der 2. Hälfte des 14. und dem codex Stronczyńskianus aus dem Beginn des 15. Jahrhunderts. Die Edition Helcels (He) beruht auf dem zuverlässigeren Originaltranssumpt (T) der Statuten der Kalischer Synode von 1357 Januar 8, das auf Befehl des Gnesner Erzbischofs Jaroslaw am 10. Januar 1357 durch den Krakauer Kleriker und Notar Johannes von Neustadt für das Breslauer Domkapitel angefertigt worden ist und das auch die Synodalstatuten von 1233 enthält. Dies Originaltranssumpt befand sich in der Bibliothek des Breslauer Domkapitels, wo es u. a. auch S. B. Klose benutzt hat, dessen Abschrift (vgl. Kop. Breslau Stadtarchiv Klose 115 pag. 2-7) mit der Edition Helcels übereinstimmt. - Bielińska a.a.O. geht davon aus, daß Diktat der erzbischöflichen Kanzlei vorliegt. Zum Inhalt vgl. Stenzel, Urkunden zur Geschichte des Bistums Breslau S. XVIII und XXVII f. sowie Schmid, Pfarrorganisation S. 299 f., 464 u. ö.; zuletzt zusammenfassend I. Subera, Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich, Warschau 1971, S. 45-49.

Anno incarnationis dominice MCCXXXIII, V nonas iulii, in Syradia. Nos Fulco Gneznensis archiepiscopus cum fratribus et coepiscopis nostris et aliis prelatis ecclesiarum Polonie ad synodum in virtute spiritus sancti congregati, habita diligenti investigatione super hiis, que ad honorem domus domini et decorem ecclesie nobis commisse pertinere videbantur, constitutiones subscriptas de consensu fratrum nostrorum et aliorum ecclesie prelatorum edidimus, seu innovando, seu addendo, seu antecessorum nostrorum statuta quedam, prout saluti expedire videbamus, in melius reformando. Statuimus igitur, ut omnia de reverentia sacramentorum et de honestate ministrorum ecclesie, ut in antiquis canonibus sive in constitutionibus antecessorura nostrorum iam dudum promulgata sunt, ab omnibus nostris subditis inviolabiliter observentur, videlicet ut munditiam servent, irreprehensibiles sint in opere, divina officia devote peragant, ab indecentibus negotiis absistant, habeant tonsuram competentem, vestes in qualitate et quantitate clericali officio competentes, videlicet ut non rubeas nec virides nee virgulatas nec nimis longitudine nec brevitudine nec aliter indecentes manicas habeant nec consutiles calceos nec rostratos.
Super omnia autem districte statuentes precipimus, ut omnes clerici, sicut tenentur, continentiam observent ab omni genere fornicationis abstinentes, ut mundi munda pertractent ministeria, maxime in sacris ordinibus constituti, quibus receptis matrimonia nullo modo eis liceat contrahere nec uti contractis, licet quondam in minoribus existentes legitime contraxerint. Concubinas igitur omnes districte precipimus, ut a se penitus abdicent, nullo modo audentes suspectas in domo propria vel alio loco retinere familias. Et licet ex constitutionibus super hoc editis frequenter propter contumaciam clericorum parvus inde fructus provenerit, nos tamen amplius nullo modo hec pro aliqua persona volumus tolerare, et cum aliquibus talium transgressorum taliter penis canonicis institutis disponere intendimus, quod pena eorum erit ceteris in exemplum. Mandamus igitur fratribus et coepiscopis nostris, ut super hoc articulo invigilent diligenter, ut purgent filios Leui et auferant ab oculis domini opprobrium ecclesie dei.
Precipimus etiam specialiter archidiaconis omnibus, ut suum officium diligenter exerceant, personaliter ecclesias et sacerdotes visitantes, non per alios, nisi sint iusto et sufficienti impedimento detenti; reforment secundum deum, que sunt reformanda. Hoc autem eis inhibemus, ne aliquid audeant a sacerdotibus aliquibus nomine visitationis exigere, quando visitationem non exhibent, cum ratione visitationis procuratio debeatur; hoc etiam adicientes in penam contumacium, ut, si archidiaconus aliquis ob crimen incontinentie aliquem suspenderit presbyterum, ipsam penitentiam non relaxet, nisi de scientia diocesani episcopi et consensu eiusdem.
Item precipimus, quod omnes, cuiuscumque sint conditionis, decimam ex integro persolvant in gonythwam, licet sint aratores militum. Quia vero licet ecclesia Polonie, sive per tolerantiam, sive per concessionem, militibus Polonie permiserit solvere decimas ad ecclesias, quas elegerint, quidam hac concessione sive tolerantia nequiter abutentur fraudantes ipsas decimas et non integre persolventes, statuimus, ut, si quis miles probatus fuerit fraudem in hoc fecisse et non integre decimam persolverit, cadat ab hoc iure, quod militibus est permissum, et solvat decimam sicut illi, qui privilegium militie non habent.
Item cum contra violatores ecclesiarum vel cimiteriorum pene sint a canonibus constitute et peccatis nostris exigentibus in hec tempora devenerimus, quod a magnatibus terre nec timor deo nec honor ecclesiis impenditur, precipimus, ut talibus, qui ecclesias seu cimiteria effractionibus, rapinis seu aliis violentiis violant, diocesani episcopi nullo modo parcant, sed tales excommunicent et excommunicatos denuntient ad satisfactionem condignam et precipue principem exercitus, per quem facta fuerint. Et si nullus principum ibi personaliter fuerit, tunc pena promulgetur specialiter in illos, qui principales in exercitu fuerint. Nec aliquo modo lata in eos sententia excommunicationis relaxetur, donec de dampnis et de iniuriis fuerit satisfactum. Preterea precipimus, ut, qui ecclesiam vel cimiterium violaverit vel qui fuerit de principalioribus illius exercitus, qui hec commiserit, pena puniatur, donec per ipsum de omni iniuria sancte ecclesie fuerit satisfactum; et ecclesie omnes, in quibus habuerunt ius patronatus, sint suspense nec in eis, in quacumque diocesi fuerint, divina officia celebrentur. Vastationes et depredationes ecclesie propter quamcumque guerram fieri prohibemus. Et cum alique per rapinam fuerint spoliate, princeps exercitus tamdiu in excommunicatione teneatur, donec de omnibus dampnis satisfaciat competenter.
Item statuimus, quod, si quis de principibus vel aliquis de magnatibus et ceteris quibuscumque iuramento facto, maxime in presentia alicuius episcopi, contrarium suo iuramento fecerit, episcopus suus diocesanus, coram quo prestitum est sacramentum, periurum excommunicet et tamdiu fadat evitari, donec satisfaciat vel sufficientem causam coram episcopo eodem assignaverit et probaverit, quare fecit in contrarium. Et si ille episcopus, coram quo iuramentum fuerit factum, non est suus diocesanus, factum tale denuntiet illius ordinario, et ille excommunicet eum secundum predictam formam. Et si post tale periurium dux aliquis tali periuro aliquod castrum dederit, in illo Castro toto tamdiu non celebrentur divina officia, donex dux eidem castrum auferat vel ipse de periuro satisfaciat, sicut debet.
Item precipimus omnibus religiosis, cuiuscumque regule sint, quod iudicia secularia inter principes seu inter alios laicos non pertractent discurrentes de claustris suis, nisi sit abbas vel alius principalis prelatus vel alius minor, qui faciat hec de precepto sui superioris speciali vel pro utilitate domus vel ecclesie. Precipimus abbatibus eorum, ut tales in claustris suis recludant; et si abbates in hoc negligentes fuerint, nos eorum negligentiam, prout decuerit, puniemus.
Item precipimus, quod viii claustrales in secularibus ecclesiis personaliter non deserviant nec aliqua ibi conversentur occasione.
Item cum absurdum sit et iniquum pro bono mała retribuere, statuimus, ut quicumque clericus, maxime beneficiatus in aliqua ecclesia, contra honorem sive utilitatem ecclesie vel prelati sui aliquo consilio vel auxilio astiterit alicui personę seculari, quia indignum se reddit beneficio eius, quod impugnat, eodem beneficio per diocesanum suum privetur. Similiter si sui capituli secreta prodiderit; quod factum, si negaverit, et super hoc infamatus fuerit et suspectus, purgatio ei per episcopum secundum quantitatem infamie indicatur; quam, nisi prestiterit, pena predicta puniatur. Et si qui tales sunt, qui ecclesiastica beneficia non habent, in illa ecclesia spem promotionis non habeant, quam impugnant.
Item cum sciamus multas constitutiones a nostris antecessoribus editas, in quibus late sunt contra transgressores excommunicationis seu interdicti sententie, que ob verborum obscuritatem periculum multarum continebant animarum, eas in irritum revocamus, maxime ut per hoc ad extirpanda vitia et virtutes plantandas prelati ecclesiarum diligentius et efficacius astringantur. Quod prius sompniavimus putantes per statuta synodi reformata, suum in multis officium exercere tepidius videbantur.
Addimus, ut secundum constitutionem concilii Lateranensis quilibet in ecclesia parochiali, quam tenet, personaliter deserviat et resideat in ordine, quem requirit cura eiusdem ecclesie. Non licet alicui talium vicarium ponere sine nostra licentia speciali. Vicarii autem omnes parochialium ecclesiarum ponentur vel de nostra licentia speciali et conscientia vel nostrorum archidiaconorum, quibus competit talium personarum examinatio; nec removeantur nisi ex iusta causa nobis vel nostris archidiaconis manifesta; nec vicarius in sua vicaria per se alium constituat vicarium. Vicariis autem de competenti sustentatione per dominos ecclesiarum precipimus provideri, ita ut hospitalitatem exercere et se ipsos competenter valeant sustentare. Et executionem huius statuti nostris archidiaconis committimus.

Schlesisches Urkundenbuch, Herausgegeben von der Historischen Kommission für Schlesien, Zweiter Band 1231 - 1250, Bearbeitet von Winfried Irgang, Verlag Hermann Böhlaus Nachf., Wien-Köln-Gratz 1977